مطالعه پدیدارشناختی کارآفرینی در ایران

کارآفرینی نقش مهمی را در توسعه جوامع و اقتصادهای مدرن بازی کرده است. کارآفرینان تبدیل به نیروهای تحول در سراسر جهان گردیده اند. مدرسین از آموزشهای کارآفرینی حمایت می کنند. شرکت های بزرگ نوآوری و کارآفرینی را مورد تشویق و حمایت قرار می دهند. دانشگاه ها در انتقال فناوری و تجاری سازی مشارکت می نمایند. خط مشی گذاران، خط مشی ها و برنامه های کارآفرینانه را به کار می بندند. کسانی که در مراکز غیر انتفاعی فعالیت می نمایند در جستجوی راه حلهای کارآفرینانه برای دستیابی به کارهایشان می باشند. بخشهای دولتی، خصوصی و غیر انتفاعی همگی در این زمینه جهش داشته اند. حکایتهای متقن و شواهد تجربی بسیاری هم از اهمیت کارآفرینی به عنوان یک حوزه مطالعاتی موجود می باشد. با وجود اهمیت کارآفرینی برای توسعه جوامع(عرصه عمل)، هم اکنون اجماع نظری در باب چیستی کارآفرینی وجود ندارد(عرصه نظر). در مجموع به عنوان مسئله اصلی این پژوهش، می توان گفت که پژوهش در حوزه کارآفرینی نامنظم گشته است و اغلب پژوهشگران متفق القول هستند که مطالعه کارآفرینی با فقدان تعریف، کانون توجه و یک ساختار مفهومی مواجه است. هدف این پژوهش، توسعه مفهوم کارآفرینی به منظور غلبه بر برخی ابهامات این مفهوم می باشد. اهمیت انجام پژوهش حاضر، دارای منافع چند وجهی برای ذینفعان بالقوه ای است که احتمالاً از بهبود در تعریف و تعیین قلمرو مطالعات کارآفرینی بهره مند خواهند شد. این ذینفعان شامل کارآفرینان، محققان، سیاستگزاران و دانشجویان می باشند. اهمیت نظری این پژوهش متوجه پژوهشگران و دانشجویان و فواید کاربردی و عملیاتی آن مربوط به کارآفرینان و سیاستگزاران می باشد. فرصت مناسبی برای پژوهش از طریق یکپارچگی پدیدارشناسی و کارآفرینی وجود دارد و پدیدارشناسی به عنوان استراتژی پژوهش کیفی، برای انجام تحقیق در کارآفرینی مناسب است. بنابراین این پژوهش پدیدارشناختی، به تحلیل تجارب زیسته و بینش های کارآفرینان جهت تعیین جوهره و ماهیت آن به منظور دستیابی به یک تعریف بهبود یافته پرداخته است. تحقیق با تعریف اولیه از وضعیت پژوهشگر آغاز شده است، توسعه یک سری از سوالات مصاحبه بر پایه مروری بر مبانی نظری، گزینش مشارکت کنندگان، مصاحبه رو در رو و نیمه ساخت مند با کارآفرینان مختلف جهت کسب داده ها و مصاحبه در محل مشارکت کنندگان در سه قسمت صورت گرفت. پژوهشگر هر مجموعه از داده های هر کارآفرین را با سایر کارآفرینان مقایسه نموده تا طبقات مفهومی ایجاد نماید. هنگام ظهور طبقات اصلی نمونه گیری پایان یافت و پژوهشگر شروع به ترتیب دادن و توالی طبقات جهت خلق شاکله اصلی تعریف در حال ظهور نمود. با توجه به نتایج بدست آمده در این پژوهش، خط اصلی تعریف کارآفرینی بر اساس عوارض ذاتی آن را می توان به شرح زیر بیان کرد: کارآفرین به عنوان عامل انسانی پدیده کارآفرینی مجموعه اقدامات، فعالیتها و رفتارهایی(اقدامات) را در جهت هدف و نتیجه ای مشخص(آثار و پیامدهای فعالیت) و بر اساس عواملی نظیر شایستگی های فردی و روح کارآفرینانه، عوامل سازمانی و محیطی(توانمندسازهای کارآفرینی) در درون یک چارچوب مشخص و یا برای شکل گیری چارچوب جدید و در تعقیب ارزشهای اقتصادی یا اجتماعی(حوزه فعالیت) انجام می دهد. توانمندسازهای کارآفرینانه مجموعه قابلیت هایی مشتمل بر عوامل فردی و سازمانی و محیطی است که توانمندساز کارآفرین در تعقیب پدیده کارآفرینی است. بنابراین توانمندسازهای کارآفرینی را می توان به سه دسته کلی تقسیم نمود: شایستگیهای کارآفرینانه مجموعه ای از دانش، مهارت، توانایی های مدیریتی و کارآفرینانه و عمومی و همچنین ویژگیهای ذاتی و رفتارهای مشخصی است که کارآفرینان را قادر می سازد تا فعالیتهای کارآفرینانه را به انجام برسانند. بنابر این شایستگی های کارآفرینانه مجموعه ای از دیدگاههای روان شناسان، رفتارشناسان، دیدگاه مدیریتی و... را پوشش می دهد. برخی از شایستگی های کارآفرینانه در اقدامات کارآفرینی مشترک هستند. به عنوان مثال مذاکره برای کاهش ریسک در ارزیابی فرصت و بهره برداری از فرصت موجود است. روح کارآفرینانه موهبتی است الهام بخش که کارآفرینان را برای تبدیل شدن به بهترین هدایت نموده، انگیزه و امید می بخشد. عوامل سازمانی به مجموعه عوامل درون سازمانی درگیر در اقدامات کارآفرینانه گفته می شود. محیط درونی سازمان، برای فعالیت های کارآفرینانه شامل افق هایی می باشد که تسهیل گر بروز و ظهور کارآفرینی سازمان است. این متغیرها زمینه ای را شکل می دهند که اقدامات کارآفرینانه در آن انجام می شود. عوامل محیطی به زمینه و بستر پیدایش و تکامل فعالیت های کارآفرینانه گفته می شود. عوامل و منابع محیطی نقشی اساسی در میزان فعالیت های کارآفرینانه ایفا می کنند. طیف متنوعی از عوامل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، اقدامات کارآفرینانه را تحریک می‎کنند. اقدامات کارآفرینی بر سه محور صورت می پذیرد: فرصت کارآفرینانه شامل مجموعه ای از ایده ها، اعتقادات و اعمال است که توانایی خلق کالاها و خدمات آینده را درغیاب بازارهای فعلی برای آنها فراهم می کند. تشخیص فرصت ها قلب کارآفرینی است. فرایندی که از طریق آن کارآفرینان ایده های جدیدی که منجر به فرصتهای کسب و کار می شود را جستجو می کنند، در دست می گیرند و پالایش می کنند، تشخیص فرصت نامیده می شود بنابراین تشخیص فرصت یک اقدام یا فعالیت اساسی در فرایند کارآفرینی است. اقدام ارزیابی کلید تمایز میان ایده و فرصت است. ارزیابی فرصت اشاره به درک شیوه ای است که کارآفرینان بدیلهای مختلف را مقایسه و بهترین را انتخاب می کنند. بهره برداری از فرصتها نیز از مفاهیم اساسی اقدامات کارآفرینی است و به الگوهایی که کارآفرینان جهت بهره برداری از فرصت ها انتخاب و استفاده می کنند اشاره دارد. به واسطه انجام اقدامات کارآفرینانه ارزش خلق می شود که به مجموعه ی پی آمدها و نتایج کارآفرینانه گفته می شود. خلق ارزش از جنبه ی رفع نیازهای اقتصادی، اجتماعی برای جامعه مفید و سازنده هستند. بنابراین از منظر آثار و پیامدهای کار آفرینی به صورت کلی، دو دسته دستاورد اساسی شامل اهداف اقتصادی و اجتماعی می توان برای کارآفرینی متصور بود. از جنبه ی دستاوردهای اقتصادی، کارآفرینی را بر اساس نتایج و دستاوردهای کاربردی هم چون: خلق ارزش مالی، تولید ثروت و اشتغال آفرینی و ... تعریف می کنند. از لحاظ آثار و پیامدهای اجتماعی نیز مواردی نظیر توسعه فرهنگی، کاهش نابرابری و بی عدالتی و رشد کارکردهای مطلوب برای جامعه را می توان به عنوان دستاوردهای اساسی کارآفرینی محسوب نمود. حوزه های مختلف کارآفرینی را می توان بر مبنای هر دو طیف اساسی(توجه به رفتار و توجه به نتیجه کارآفرینی) به صورت زیر دسته بندی کرد: 1: نوع ارزشی که حاصل می شود؛ و 2: ماهیت ساختار سازمانی. نتیجه یک گونه شناسی با چهار خانه کارآفرینی است که این فرصت را فراهم می آورد تا حوزه های فعالیتهای کارآفرینانه دسته بندی شوند. با توجه به خط اصلی تعریف کارآفرینی و بر اساس یافته های این پژوهش، عوارض ذاتی کارآفرینی در 4 سطح به ترتیب زیر صورت نظم یافت: ساختار سلسله مراتبی تحلیل سطح اول: مفاهیم(سازه عام ابتدایی) 1- توانمندسازهای کارآفرینی 2- اقدامات کارآفرینانه 3- آثار و پیامدها سطح دوم: خوشه های افق ها 1-1عوامل فردی 1-2عوامل ساختاری 1-3عوامل محیطی 2-1اقدامات مربوط به تشخیص فرصت 2-2اقدامات مربوط به ارزیابی فرصت 2-3 اقدامات مربوط به بهره برداری از فرصت 3-1پاسخگویی به تغییرات اجتماعی و اقتصادی سطح سوم: خوشه های فرعی 1-1-1شایستگی های کارآفرینانه 1-1-2روح کارآفرینانه - سطح چهارم: یکسان سازی افق ها شایستگیهای فردی توانایی تبدیل ایده به کسب و کار توانایی اجرای موفقیت آمیز مهارت تصمیم کارآفرینانه توانایی رهبری کارآفرینانه تخصص در حوزه فعالیت اهرم سازی دانش پیشین توانایی حل مسائل پیچیده مهارت پرورش استعداد مهارت ارتباطات اثربخش یادگیری از شکستها توانایی مذاکره برای کاهش ریسک مهارت سازماندهی تیم اقدام توام با ریسک مهارت تدوین طرح کسب و کار مهارت توسعه بازار و محصول توانایی تغییر در ترکیب منابع قابلیت سرعت بخشیدن به تغییرات روح کارآفرینانه آینده نگری باور به کارآفرینی ثبات قدم در عین انعطاف لذت بردن از حل مسآله التزام به فضیلتهای عمومی مبارزه با محرومیت خیرخواهی برای جامعه انسان دوستی آمادگی مواجه با رویدادهای پیش بینی نشده آزمون و خطا گرانقیمت است توجه به عنصر شانس اعتماد به نفس تمرکز بر موضوع رشد اولیه از سود مهمتر است توکل بر خدا تفکر راهبردی انگیزه خدمت عمومی انگیزه کسب سود تعهد به اهداف جمعی نارضایتی از وضع موجود درس گرفتن از وقایع حساس زندگی علاقه و اشتیاق به کار غلبه بر صفات منفی شخصی بررسی شهودی موانع نوآوری عوامل سازمانی رویکرد استراتژی فعالانه شناسایی و جذب علاقمندان توانمند شناسایی بخش هایی که دولت از تامین آنها عاجز است شناسایی حامیان و مشوقهای مالی بررسی نظام مند منابع نوآوری ایجاد تنوع در منابع تامین مالی تقلیل هزینه ها بکارگیری فناوری روزآمد در عملیات کاری تحقیق و توسعه برآورد پیامدهای محتمل فعالیت گردآوری، پالایش و اشاعه اطلاعات عوامل محیطی ایجاد و حفظ ارزشهای اجتماعی نوین شناسایی فرصتهای جدید برای حفظ ماموریت اجتماعی زمینه سازی بهره گیری از کارآفرینان مدنی افزایش حامیان داوطلب تکیه بر کمکهای مردمی شبکه سازی اجتماعی تاثیرات خانواده تحلیل بازار طراحی برنامه های جدید برای حل مسائل اجتماعی پذیرش ایده های مخاطره آمیز گفتمان تشخیص فرصت کنکاش محیطی دانش پیشین بررسی عملی بودن ایده لذت بردن از کار ثبات قدم در عین انعطاف مدیریت زمان تحقیق و توسعه مدیریت نیروی انسانی ارزیابی فرصت توانایی مذاکره برای کاهش ریسک توانایی اجرای موفقیت آمیز بررسی نیاز به منابع مازاد بررسی شهودی موانع نوآوری توانایی تبدیل ایده به کسب و کار محدودیت منابع منطق انتخاب فرصت تصمیم کارآفرینانه آمادگی مواجه با رویدادهای پیش بینی نشده شبکه سازی شانس اعتماد به نفس برنامه جامع ارزیابی بهره برداری از فرصت مذاکره برای کاهش ریسک مهارت تیم سازی توانایی اجرای موفقیت آمیز اهرم سازی دانش و تجارب پیشین تحلیل بازار اعتماد به نفس مدیریت زمان مهارت تصمیم کارآفرینانه توانایی رهبری کارآفرینانه رشد اولیه از سود مهمتر است آثار و پیامدها اعتباراجتماعی مشارکت در توسعه اقدامات تجاری توسعه سرمایه اجتماعی اشتغال زایی تامین نیازهای نسل امروز بدون ایجاد مخاطره در منابع آیندگان توسعه همکاری با نهادهای عمومی و خصوصی پر کردن شکاف بازار پاسخگویی در انتها با مفهوم سازی کارآفرینی از طریق تجارب زیسته کارآفرینان، روش جذاب برای پژوهشهای آینده ترسیم شد و در راستای پاسخ به نیاز به همگرایی در پژوهش کارآفرینی، در پایان چشم اندازی در خصوص هدایت پژوهشهای آتی مشخص شد. چنانچه کارآفرینی بخواهد به شکل استواری به یک رشته علمی مشروع تبدیل شود، نیاز به یک تغییر اساسی در کانون توجه، محتوا و روشهای تحقیق آن احساس می شود. در این پژوهش روشی مورد استفاده قرار گرفت که ممکن است سرآغاز یک جریان جدید پژوهشی در کارآفرینی باشد. نیاز به شناخت حوزه های مختلف فعالیت، ماهیت ارزشهای چندگانه، اقدامات اساسی، توانمندسازهای آن و آثار و پیامدهای فعالیت کارآفرینانه، برجسته شد. در این پژوهش، چندین تغییر بنیادی در تعریف، موضوع و روش کارآفرینی در ایران پایه گذاری شد که امید آن می رود تا بتوانند در ساخت معنای کارآفرینی موثر باشند. تغییرات پیشنهادی حول این محورها هستند: - گسترش و استفاده غنی تر از روش شناسی های کیفی نظیر پدیدارشناسی در کارآفرینی، - خروج از حالت انجماد و پذیرش و استفاده از ظرفیت تنوع در تعاریف کارآفرینی - تلاش های جدید برای توسعه طبقه بندی ها و گونه شناسی های جدید برای تعیین موضوع پژوهشی کارآفرینی این محورها، گام های اساسی برای بازاندیشی و دست یابی به شناخت ذات و جوهره کارآفرینی را فراهم می آورد که پژوهشگر آرزوی رویت آنها را دارد.